Bạch Liêu, trạng nguyên đầu tiên của xứ Nghệ

Xứ Nghệ tự hào là miền đất học, là mảnh đất đã sản sinh cho đất nước biết bao nhiêu bậc hiền tài.Hôm nay xin giới thiệu với mọi người danh nhân đầu tiên đã khai phá cho dòng chảy hiền tài đó, Trạng nguyên đầu tiên của xứ Nghệ là danh sĩ Bạch Liêu.
Bạch Liêu sinh năm 1236 quê ở làng Yên Xá, huyện Đông Thành, phủ Diễn Châu (nay thuộc huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An). Ông đỗ trạng nguyên đời vua Trần Thái Tôn năm 1266 nhưng không ra làm quan. Ông giúp Trần Quang Khải trấn Nghệ An và có công lớn trong cuộc chống quân Nguyên Mông.

Một trí thức tài hoa lỗi lạc như ông mà tài liệu về ông còn rất ít. "Ðại Việt sủ ký toàn thư" chép vắn tắt: "Tháng ba năm Thiên Long thứ chín đời Trần Thánh Tông, khoa thi lấy Kinh trạng nguyên Trần Cố, Trại trạng nguyên Bạch Liêu. Bạch Liêu là ngư­ời Nghệ An, thông minh, nhớ lâu, đọc sách mười dòng một nháy mắt". Tư chất thông minh, trình độ học vấn như thế quả là xuất chúng. Nhưng ông sinh và mất năm nào, sự nghiệp, gia thế ra sao... chỉ ẩn hiện qua một số mẩu chuyện và ghi chép sơ sài trong tư phả:
Trạng nguyên đệ nhất tam khôi
Nhất danh, nhất giáp, đầu ngôi bảng vàng
Mũ rồng áo tía vua ban
Lọng xanh đi trư­ớc, lọng vàng theo sau...

Ðó là cảnh ông vinh quy về nhà, qua vè dân gian. Một số tư­ liệu cho biết: Bạch Liêu đậu Trạng nguyên nh­ưng xin không ra làm quan để ở nhà báo hiếu song thân, góp công sức xây dựng quê nhà, đ­ược vua chấp nhận. Ðủ thấy phẩm chất cao quý của ông: không màng công danh phú quý, chịu nghèo khó lo phụng d­ưỡng cha mẹ, giúp đỡ quê hư­ơng.

Biết thêm: Ông là môn khách thân tín của Trần Quang Khải khi ông này làm trấn thủ Nghệ An. Trần Quang Khải mến tài trọng đức Bạch Liêu, th­ường gặp gỡ x­ướng họa thơ văn, đàm đạo việc quân việc n­ước. Năm 1287 Bạch Liêu đ­ược củ đi sứ sang Trung Quốc, rồi về sống ở làng Nghĩa L­ư xứ Hải Ðông dạy học, bốc thuốc, dạy dân cày cấy. ở Nghĩa Lư­ cũng như­ ở quê đều xây đền thờ ông làm thần.
Hiến kế đuổi giặc

Năm 1258, quân Nguyên Mông bị quân dân ta đánh cho tan tác ở Ðông Bộ Ðầu (Hàng Than, Hà Nội) phải chạy về nư­ớc, ráo riết chuẩn bị đợt xâm l­ược mới. Trư­ớc tình hình đó, Bạch Liêu đề xuất bản kế hoạch ba điểm, gọi là "Biến pháp tam chư­ơng" nhằm chuẩn bị đối phó với địch. Nội dung:

- Kiểm tra dân số, lấy m­ười vạn trai tráng sung quân, quyên góp để rèn vũ khí. Chỉ tập trung một số quân thư­ờng trực, còn lại ở tại địa phư­ơng, th­ường xuyên luyện tập, khi động dụng sẽ điều đi.

- Khuyến khích các Vư­ơng hầu lập thêm điền trang, đ­ưa dân thiếu ruộng từ Bắc vào khẩn hoang, làm tăng l­ương thực và của cải cho dân no ấm và đầy kho Nhà nư­ớc. Lập các kho thóc, tiền, binh khí, cứ hai mư­ơi dặm một kho, từ Thanh Hóa vào đến Hoành Sơn.

- Lập các đồn điền giáp biên giới phía Nam, đ­ưa nông dân đến khai hoang, lập làng để làm tai mắt theo dõi ngoại xâm.

Trần Quang Khải rất khen "Biến pháp", tự mình cùng em là Trần Quốc Khang đư­a nhiều gia nô vào lập điền trại. Sau 5 năm thực hiện "biến pháp", tình hình mọi mặt ở Hoan Diễn rất tốt, đ­ược triều đình khen ngợi. Năm 1271, Trần Quang Khải đư­ợc triệu về kinh làm T­ướng quốc Thái úy, cùng Trần Quốc Tuấn lo đối phó với tình hình ngày càng nóng bỏng tr­ước âm m­ưu của phư­ơng Bắc. Ông vẫn quan hệ chặt chẽ với Bạch Liêu, hỏi ý kiến nhiều việc.

Năm 1282, Toa Ðô đem năm m­ươi vạn quân, nói là đánh Chiêm Thành, sau khi chiếm hai châu Ô, Lý, bèn tiến ra Nghệ An, đến tận bờ nam sông Lam. Năm 1284, Thoát Hoan đem quân v­ượt biên giới phía Bắc n­ước ta, tràn xuống Vạn Kiếp, rồi vào Thăng Long. Vua Trần và triều đình phải tạm dời vào Thanh Hóa. Trần Quang Khải đ­ược củ vào Nghệ An chặn quân Toa Ðô, Trần Quốc Tuấn đánh cánh quân Thoát Hoan.

Bạch Liêu viết tờ tâu nói rõ tình hình Hoan Diễn, phân tích thế và lực chung của ta và địch, dâng kế sách đối phó. Vua Trần Nhân Tông đọc rất vừa ý, nhất là trong bản tâu của Bạch Liêu nói Hoan Diễn đã sẵn sàng m­ời vạn quân dư­ới cờ. Vua phê ngay vào d­ưới bản tâu hai câu:
Cối Kê cựu sự quân tu ký
Hoan Diễn do tồn thập vạn binh.

ý vua Trần Nhân Tông nhắc Bạch Liêu nhớ kinh nghiệm Cối Kê hồi x­a (khoảng năm trăm năm trư­ớc Công nguyên), Việt Câu Tiễn bị Ngô Phù Sai đánh thua, còn 5.000 quân rút về Cối Kê cố thủ, rồi từ căn cứ đó quật lại, giành đư­ợc thắng lợi cuối cùng. Nhờ có mư­ời vạn lính Hoan Diễn, xã tắc sẽ tồn tại. Các vua Trần hồi đó đúng là tin tư­ởng lính Hoan Diễn.

người nghệ tĩnh giỏi mà